مرکز : سنندج
جمعیت (۱۳۹۵) : ۱٬۶۰۳٬۰۱۱ نفر
مساحت : ۲۸٬۲۰۳ کیلومترمربع
پراکندگی : —
تعداد شهرستان‌ها : ۱۰
منطقه زمانی : IRST (گرینویچ+۳:۳۰)
-تابستان (دی‌اس‌تی) : IRDT (گرینویچ+۴:۳۰)
استاندار : اسماعیل زارعی کوشا
میدان اقبال (آزادی) – سنندج
استان کردستان یکی از استانهای ایران به مرکزیت شهر سنندج است که در غرب کشور واقع شده‌است. مساحت این استان ۲۸٬۲۰۰ کیلومتر مربع معادل ۱/۷٪ مساحت کل کشور ایران است. این استان که در دامنه‌ها و دشت‌های پراکنده سلسله جبال زاگرس میانی قرار گرفته‌است ، از شمال به استانهای آذربایجان غربی و زنجان ، از شرق به همدان و زنجان ، از جنوب به استان کرمانشاه و از غرب به اقلیم کوردستان و کشور عراق محدود است. استان کردستان با کشور عراق ۲۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارد. استان کردستان براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۰ دارای ۱۰شهرستان، ۲۹شهر، ۳۱بخش، ۸۶دهستان و ۱۶۹۷آبادی دارای سکنه و ۱۸۷ آبادی خالی از سکنه بوده‌است.
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ استان کردستان ۱٫۶۰۳٫۰۱۱ نفر جمعیت دارد که ۶۶درصد شهری و ۳۴درصد را جمعیت روستایی تشکیل می‌دهد. تراکم نسبی جمعیت معادل ۵۱٫۲ نفر در کیلومتر مربع است.
شهرستان‌های این استان عبارتند از:
- شهرستان سنندج
- شهرستان سقز
- شهرستان مریوان
- شهرستان بانه
- شهرستان قروه
- شهرستان کامیاران
- شهرستان بیجار
- شهرستان دیواندره
- شهرستان دهگلان
- شهرستان سروآباد
نقشه استان کردستان به تفکیک شهرستان
مشخصات و جمعیت شهرستان های استان کردستان بر پایه سرشماری سال 1390 و 1395
نمایی از شهر سنندج در شب
پارک جنگلی آبیدر و نمایی از شهر سنندج
پارک امیریه در دامنهٔ کوه آبیدر سنندج
نمایی از شهر سنندج در هنگام غروب
نمایی از کوه های اطراف شهر سنندج
سینمای روباز بزرگ پارک آبیدر سنندج
روستای پالنگان – کامیاران
دریاچه زریوار – مریوان
دریاچه زریوار در حالت منجمد – مریوان
نام
کردستان متشکل از دو کلمهٔ «کُرد» و پسوند «ستان» به معنی مکان است. کردستان مکان و سرزمین کردها و ناحیه‌ای در غرب ایران است. کلمهٔ کردستان اولین بار به‌طور رسمی در دورهٔ سلجوقی به‌کار برده شد و از آن پس ثبت گردید.
جغرافیا
استان کردستان با مساحت ۲۸٬۲۰۳ کیلومتر در غرب ایران مجاور کشور عراق بین ۳۴ درجه و ۴۴ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۳۱ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۱۶ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد که این مساحت ۱٫۷ درصد از مساحت کل کشور را شامل می‌شود و از نظر وسعت رتبه ۱۶ را در کشور دارا است. از شمال به استانهای آذربایجان غربی و قسمتی از زنجان و از جنوب به استان کرمانشاه و از شرق به استان همدان و قسمتی دیگر از استان زنجان و از غرب به کشور عراق محدود می‌باشد. این استان شامل ۲۳۰ کیلومتر مرز خاکی مشترک با کشور عراق است. از لحاظ اقلیمی و طبیعی استان کردستان منطقه‌ای کوهستانی می‌باشد که دشت‌های مرتفع و دره‌های پهن نیز در پهنه منطقه گسترده شده‌اند. اختلاف ارتفاع بین بلندترین و پست‌ترین نقاط استان به حدود ۲۴۰۰ متر می‌رسد. کوه شاهو با ارتفاع ۳۳۰۰ متر بلندترین و منطقه آلوت در بانه با ارتفاع حدود ۹۰۰ متر کم ارتفاع‌ترین نقطه استان می‌باشد؛ که این اختلاف ارتفاع خود باعث به وجود آمدن اقلیم‌های متفاوت می‌گردد. کردستان با دریا فاصله اش زیاد است، اما از طریق دره‌های عمیق در هم تنیده، به آب‌های آزاد جهان در جنوب و دریاچه‌های شمالی نظیر دریای خزر و دریاچه ارومیه راه دارد. سرچشمه بسیاری از رودخانه‌های بزرگ در کوه‌های کردستان واقع شده‌اند.
مردم
استان کردستان یکی از استانهای کردنشین در غرب ایران است، اکثریت ساکنان این استان، کردزبان هستند که به لهجه‌های مختلف تکلم می‌کنند. زبان کردی در استان کردستان و همچنین در استانهای، کرمانشاه، ایلام و شهرهای جنوبی آذربایجان غربی و در دیگر کشورها لهجه‌های گوناگونی دارد اما مهمترین، پر تکلم‌ترین یا به عبارتی لهجه رسمی و ادبی دو شاخه کرمانجی و سورانی است، که از شاخه سورانی در (سقز و بانه) ولهجه اردلانی در (سنندج ،کامیاران و دیواندره و…)وگورانی نیز در اورامانات در استان کردستان تکلم می‌کنند.
علاوه بر زبان کردی اهالی شمال شرقی شهرستان قروه و شمال و شمال شرق در شهرستان بیجار به زبان ترکی آذربایجانی تکلم می‌کنند و همچنین در بخش چهاردولی به زبان کردی جنوبی نیز تکلم می‌کنند در بخش‌هایی وسیع از شهرستان‌های مریوان و سرواباد و سنندج و کامیاران نیز مردم به زبان لهجه اردلانی وگورانی (هورامی) تکلم می‌کنند که قرابتی زیادی با زبان پارسی باستان دارد. اقلیت‌های ارمنی و یهودی نیز به تعداد اندک در برخی شهرهای استان یافت می‌شوند.
کوه‌ها و قله‌ها
ارتفاعات، دامنه‌ها و رشته کوه‌های متعدد استان کردستان از دیگر قابلیت‌های تفرجگاهی آن به‌شمار می‌آیند. رشته کوه‌های غرب کشور به صورت رشته‌هایی موازی، تمامی پهنه استان را دربر گرفته‌اند و محدوده طبیعی آن را تشکیل می‌دهند. یخچال‌های قلل مرتفع، چشمه سارهای فراوان پوشش مناسب جنگلی و مرتعی دامنه‌های مناطق کوهستانی، به ویژه مناطق نزدیک شهرها (آبیدر، آربابا، شاهو) در جنوب استان عمدتاً در روزهای تعطیل، پذیرای گروه زیادی از ساکنین مناطق شهری و مسافران استان هستند. مهمترین کوه‌های استان که بیش از ۲۸۰۰ متر ارتفاع دارند عبارتند از: کوه کوچسار، کوه شیخ معروف، کوه پنجه علی (ارتفاع ۲۹۴۰ متر جنوب شرقی دهگلان و جنوب غربی قروه در کنار روستای کنگره ۳۵ کیلومتری قروه) کوه کانی چرمه، کوه حلقه مسیر، کوه سنا سره، کوه میانه، کوه مسجد میرزا، کوه ملاکاوو، کوه حسین بک، کوه پیازه، کوه تخت، کوه هوعالی داغ، کوه چهل چشمه، کوه هواربرزه، کوه چرخ لان، کوه سراج الدین. ارتفاعات (ته ته) در غرب استان در منطقهٔ اورامانات (هه‌ورامان) هم یکی از مرتفع‌ترین گردنه‌های استان کردستان وراه مواصلاتی به استان کرمانشاه است که نزدیک به ۱۵۰روز ازسال به علت برف و ارتفاع زیاد مسدود می‌شود. ارتفاعت غرب استان خط مرزی پایداری بین ایران و کشور عراق شده‌است. با صعود به این ارتفاعات و کوه‌های سربه فلک کشیده می‌توان وجود رشته کوه‌های زاگرس را نظاره گر بود.
رودخانه‌ها و منابع آب استان کردستان
سدها
- سد گاران
- سد قشلاق
- سد گاوشان
- سد گلبلاغ
- سد وحدت
- سد سیاه‌زاغ
بزرگترین سینمای روباز جهان در آبیدر
بزرگترین سینمای روباز جهان با گنجایش ۱۰هزار نفر در پارک جنگلی آبیدر سنندج می‌باشد. آبیدر با پرده‌ای در ابعاد ۱۲×۲۵ متر، بزرگترین سینمای روباز جهان محسوب می‌شود. صدای فیلم‌های این سینما از طریق موج اف ام رادیو در هر مکان از پارک جنگلی آبیدر قابل دریافت است و پرده آن به گونه‌ای تعبیه شده که ۱۰ هزار نفر بتوانند روبه‌روی آن قرار گیرند. در فصل تابستان ساعت ۲۱ هر شب یک فیلم در این سینما اکران می‌شود. همچنین مسابقات مهم از جمله نیمه نهایی و فینال جام جهانی ۲۰۱۰ از این سینما برای شهروندان سنندجی پخش شد.
جاذبه های طبیعی و گردشگری
استان کردستان به علت دارا بودن شرایط مساعد اقلیمی و زیست‌محیطی، از دوران پیش از تاریخ، به عنوان یکی از استقرارگاه‌های بشری مورد توجه بوده و نتایج حاصل از کاوش‌های علمی باستان‌شناسی در مکان‌های باستانی حاکی از این مطلب است. در کردستان حدود هزار و دویست و سی و چهار اثر باستان شناسایی شده و حدود پانصد اثر از آن‌ها در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌است.
بیشتر جنگل‌های استان دراطراف شهرهای بانه و مریوان واقع شده و بعد از جنگل‌های شمال کشور در درجهٔ دوم اهمیت قرار دارد. در حال حاضر جنگل‌های استان به صورت درختچه و بوته‌های پراکنده درآمده‌است. معروف‌ترین درختان جنگلی این جنگل‌ها بلوط، گلابی، گردو، سیب وحشی، پسته وحشی، زالزالک، آلبالو جنگلی، نارون، افرا و درخت‌هایی مانند گز و بید وحشی در کنار رودخانه است. نواحی جنگلی استان عبارت اند از: جنگل‌های مریوان (۱۸۵۰۰۰ هکتار)، بانه (۵۰۰۰۰ هکتار)، سقز (۷۰۰۰ هکتار) و جنگل‌های منطقه سنندج که مساحت آن حدود ۷۸۰۰۰ هکتار است و بیشتر درغرب کامیاران و جنوب سنندج واقع شده‌اند. از دیگر جاذبه‌های طبیعی استان می‌توان به
- پارک جنگلی آبیدر
- منطقه اورامان
- روستای پلکانی پالنگان
- رودخانه سقز (چم سقز)
- دریاچه زریوار
- کوه آر بابا بانه
- آبشاربل
- چهل‌چشمه
- سراب قروه
- آبشارکویله
- غار کرفتو اشاره کرد.
موقعیت اقتصادی اجتماعی
این استان از لحاظ اقتصاد کشاورزی از مناطق قابل توجه و از لحاظ دامپروری یکی از قطب‌های اساسی دامداری کشور است. فعالیت‌های صنعتی این استان بسیار محدود می‌باشد، ولی به‌طور کلی صنایع این استان به دو گروه ماشینی و دستی تقسیم می‌شوند که صنایع ماشینی آن مشتمل بر صنایع کانی غیرفلزی، شیمیایی، نساجی و چرم، غذایی، برق و الکترونیک می‌باشد و صنایع دستی آن نیز شامل فرشبافی، گلیم‌بافی، نساجی و غیره می‌باشد.
دانشگاه های برتر استان کردستان
دانشگاه کردستان – دانشگاه علوم پزشکی کردستان و…
دانشگاه های آزاد اسلامی استان کردستان
دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج – دانشگاه آزاد اسلامی واحد سقز – دانشگاه آزاد اسلامی واحد بانه – دانشگاه آزاد اسلامی واحد مریوان – دانشگاه آزاد اسلامی واحد بیجار – دانشگاه آزاد اسلامی واحد قروه و…
دانشگاه های پیام نور استان کردستان
دانشگاه پیام نور واحد سنندج – دانشگاه پیام نور واحد بانه – دانشگاه پیام نور واحد بیجار – دانشگاه پیام نور واحد دیواندره – دانشگاه پیام نور واحد سروآباد – دانشگاه پیام نور واحد سقز – دانشگاه پیام نور واحد قروه – دانشگاه پیام نور واحد کامیاران – دانشگاه پیام نور واحد مریوان و…
دانشگاه فنی و حرفه ای ( دانشکده ها – آموزشکده ها)
